Μουσείο Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Θεματικοί άξονες

Τόποι της ίασης
Το ανθρώπινο σώμα, οι αισθήσεις και ο εγκέφαλος
Ιατρικά εργαλεία - τεχνολογία
Από τα βότανα στα φάρμακα
Ιατρική & γράμματα / τέχνες

Ανακοινώσεις & κείμενα

2024-10-09 Πρόγραμμα σπουδών σύντομης διάρκειας στις Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Επιστήμες - Aιτήσεις συμμετοχής 2024-25 έως 15-10-2024

2024-05-23 Δωρεά προς το Μουσείο Ιατρικής Κρήτης

2024-05-22 Ημερίδες στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την ανάδειξη του Ασκληπιείου της αρχαίας Λεβήνας

2024-04-01 Εκπαιδευτικές Δράσεις στο Ασκληπιείο της Λεβήνας: Απρίλιος 2024

2024-03-29 Webinar: η Ιατρική στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης

περισσότερα

Θεματικοί άξονες / Ιατρική & γράμματα - τέχνες / Κείμενα

Ιατρική και Λογοτεχνία

«Ξέρεις κάτι, Σόρεν; Δεν έχεις απολύτως τίποτα, πέρα από την ανόητη συνήθειά σου να καμπουριάζεις. Ίσιωσε την πλάτη σου και στάσου όρθιος, και η αρρώστια σου θα σου περάσει»
Κρίστιαν Λουντ, θείος του συγγραφέα και φιλοσόφου Σόρεν Κίρκρεγκαρντ

Το βασικό δίπολο της λογοτεχνίας είναι ο έρωτας και ο θάνατος. «Δεν είναι γιατί οι άλλοι πεθαίνουν κι η αγάπη μας γι’ αυτούς μειώνεται, είναι γιατί εμείς οι ίδιοι πεθαίνουμε», γράφει ο Μαρσέλ Προυστ. Ο φόβος του θανάτου είναι αρχέγονος, δεν μπορεί παρά να ταλανίζει τον καλλιτέχνη, αλλά και να οδηγεί στη δημιουργία: η συγγραφική τέχνη είναι μια μορφή αθανασίας. Δύσκολα λοιπόν θα βρει κανείς λογοτεχνικό έργο που να μη μιλά για την α-σθένεια, την ψυχική και σωματική αδυναμία του ανθρώπου, για τον άρρωστο πάσχοντα, για γιατρούς και για ιατρική.

Αν πρέπει να αναφερθεί ένα και μόνο όνομα στο κεφάλαιο Ιατρική και Λογοτεχνία, αυτό είναι αναμφισβήτητα Άντον Τσέχωφ, γιατρός ο ίδιος. Εμβληματικό έργο, το διήγημα «Ο θάλαμος 6», με την περιγραφή του ψυχιατρείου-κολαστηρίου και του αναμορφωτή γιατρού Αντρέϊ Εφήμιτς, θεωρείται βιογραφικό έργο του συγγραφέα. Επίσης, το διήγημα «Ο Μαύρος Μοναχός» όπου περιγράφεται μοναδικά η παρανοϊκή προσωπικότητα και η μανιοκατάθλιψη. Τέλος, δεν μπορεί να παραληφθεί ο στρατιωτικός γιατρός Ιβάν Τσεμπούτκιν στις «Τρεις Αδελφές». Ποιος γιατρός δεν θα συγκινηθεί με την περίφημη φράση «όλους εγώ πρέπει να τους γιατρέψω;».

Ιδιαίτερη μνεία στο μεγάλο Λέοντα Τολστόϊ και φυσικά στο έργο του «Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς». Το διήγημα αυτό είναι ένα υποχρεωτικό ανάγνωσμα του κάθε γιατρού. Όλα τα έργα του Τολστόϊ έχουν καταπληκτικές σκηνές, όπως ο τοκετός και ο επιλόχειος πυρετός της Άννας στην Άννα Καρένινα και η περιγραφή του νοσοκομείου που έφτιαξε το ζευγάρι Βρόνσκυ-Καρένινα για τους μουζίκους. Μοναδικές περιγραφές στο «Πόλεμος και ειρήνη» σχετικά με τραυματίες πολέμου, από τις καλλίτερες στην παγκόσμια λογοτεχνία για αυτό το θέμα. Ανάλογες περιγραφές υπάρχουν και στον «Ήρεμο Ντον» του Μιχαήλ Σολόχωφ. Στο «Έγκλημα και Τιμωρία» και στον «Ηλίθιο» του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκυ, κεντρικό ρόλο καταλαμβάνουν ο περίφημος σχιζοφρενής Ρασκόλνυκωβ και ο επιληπτικός πρίγκηπας Μίνσκυν, αντίστοιχα.

Το δεύτερο υποχρεωτικό ανάγνωσμα για κάθε γιατρό είναι το «Μαγικό Βουνό» του Τόμας Μαν. Μυθιστόρημα αναφοράς για τη φυματίωση και την ιστορία της. Και τα υπόλοιπα βιβλία του Μαν έχουν σημαντικές αναφορές στην Ιατρική με φιλοσοφικές προεκτάσεις: «Θάνατος στη Βεννετία» (θανατηφόρα επιδημία), «Δόκτωρ Φάουστ» (που πάσχει από ημικρανία με αύρα), «Μπρούντεμπρουκς» (η περίφημη σκηνή με το εγκεφαλικό επεισόδιο του Τόμας). Πολυγραφότατος ο Στέφαν Τσβάιχ: στο έργο του «Επικίνδυνος οίκτος» αναφέρεται στα ολισθηρά μονοπάτια του συναισθηματικού εκβιασμού από τον χρόνιο πάσχοντα. Στη «Ιστορία ενός Κλόουν» του αγαπημένου μου Χάϊνριχ Μπελ, ο ήρωας πάσχει από κατάθλιψη και ημικρανία με την χαρακτηριστική τετράδα κεφαλαλγία, μελαγχολία, αδιαφορία, ευαισθησία στις μυρωδιές (στο ξυνολάχανο!). Ο Χανς Φαλάντα με το έργο του «Ο Πότης» περιγράφει τον αλκοολισμό και τα ψυχιατρεία του μεσοπολέμου στη Γερμανία -από τις ωραιότερες περιγραφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Από τους Άγγλους συγγραφείς, η πρώτη αναφορά ανήκει στον Κάρολο Ντίκενς με τον κύριο Πίκγουικ, όπου παρατίθενται όλα τα χαρακτηριστικά του υπνο-απνοϊκού συνδρόμου. Ακολουθούν η Βιρτζίνια Γουλφ με την «Κυρία Ντάλαγουέϊ» και τον μονόλογο του σχιζοφρενούς Σέπτιμους και ο μεγάλος γιατρός συγγραφέας Γουίλιαμ Σόμερσετ Μομ με τις τροπικές λοιμώδεις ασθένειες στο έργο του «Η Βροχή». Πολύ ενδιαφέροντα είναι τα βιβλία «Η Θεραπεία» του Ντέϊβιντ Λοτζ που περιγράφει την αρθραλγία, «Το Πέμπτο Παιδί» της Ντόρις Λέσινγκ για τον αυτισμό, και «Η Καλή» της Χάνα Κεντ σχετικά με δεισιδαιμονίες για τα άρρωστα παιδιά στην Ιρλανδία.

Ο Μαρσέλ Προυστ, ένας από τους μεγαλύτερους και ευφυέστερους συγγραφείς, ασχολήθηκε με την Ιατρική στο πολύτομο έργο του «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο». Ανυπέρβλητες οι περιγραφές της κατάκοιτης θείας από άγνωστη πάθηση, εκλαμβανόμενη από τους γιατρούς ως υστερία, που σύντομα πάθανε. Περιγράφονται ασθενείς, τύποι γιατρών (ο γιατρός που μιλά μόνο για λογοτεχνία και ο καθηγητής ως διακοσμητικό στοιχείο στα σαλόνια), το άσθμα και η πορεία προς τον θάνατο του κεντρικού ήρωα. Χαρακτηριστική φιγούρα βαρετού επαρχιακού γιατρού είναι ο σύζυγος της μαντάμ Μποβαρύ στο ομώνυμο έργο του Γκυστάβ Φλομπέρ. Πολλές περιγραφές ασθενειών από τον Ονορέ ντε Μπαλζάκ, όπως η λοιμώδης δερματοπάθεια της ωραίας κυρίας Μαρνέφ στην «Εξαδέλφη Μπέτυ» και προφητικό για την εποχή μας έργο, «Η Πανούκλα» του Αλμπέρ Καμύ.

Από τις πλέον αντιπροσωπευτικές φιγούρες του διανοητικά καθυστερημένου είναι ο Λένυ στο έργο «Άνθρωποι και ποντίκια» του Τζον Στάϊμπεκ, όπως και ο Μπέντζαμιν στη «Βουή και Μανία» του Γουίλιαμ Φώκνερ, ενώ η Περλ Μπακ στην «Μάνα» περιγράφει την τυφλή κόρη, που αφήνεται στην τύχη της. Από τους σχετικά σύγχρονους συγγραφείς που έγραψαν για το πάσχον σώμα και τον φόβο του θανάτου είναι ο Φίλιπ Ροθ ενώ ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες με τον «Έρωτα στα χρόνια της Χολέρας» περιγράφει την ιστορική καραντίνα στο καράβι του Φλορεντίνο Αρίσα με την Φερμίνα Βάσα και ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες γράφει για τη λέπρα στο διήγημά του «Ο Μασκοφόρος βαφέας Χακίμ της Μερβ».

Στη σύγχρονη λογοτεχνία της Νότιας Κορέας, η Τζιονγκ Γιου-Τζιονγκ στο μυθιστόρημα «Ο καλός γιός» περιγράφει την ψυχοπαθολογική-καταστροφική πορεία του επιληπτικού και μανιακού γιού και η Χαν Κονγκ στο μυθιστόρημα «Η χορτοφάγος» παρουσιάζει τη διαδρομή της ανορεκτικής γυναίκας και την αντιμετώπισή της στα ψυχιατρεία.

Πολύ πλούσια και η Ελληνική Λογοτεχνία: Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας στο έργο «Ο Ζητιάνος» προβάλει την κυνική χρησιμοποίηση και εκμετάλλευση της αναπηρίας. Εκπληκτικός ο Γεώργιος Βιζυηνός στο «Αμάρτημα της Μητρός μου»: «Ο χονδρός της συνοικίας κουρεύς, αυτός μας επεσκέπτετο αυτόκλητος και δικαιοματικώς. Ήτον ο μόνος επίσημος ιατρός της περιφέρειάς μας». Ο κουρέας, αμειβόμενος με την παχύτερη κότα κούραρε τα κορίτσια της οικογένειας που πέθαναν το ένα μετά το άλλο. «Η κερένια κούκλα» του Κωνσταντίνου Χρυστομάνου είναι η πρώτη αστική νουβέλα, γραμμένη το 1911, όπου μιλά για τη φυματίωση μέσα σε μια Αθηναϊκή αυλή, με το κοινωνικό στίγμα και τις προλήψεις. Η νουβέλα αρχινά με την ωραιότερη περιγραφή της δύσπνοιας: «Κάθε μέρα γινόταν πιο αδύνατη, πιο μυτερή στο πρόσωπο. Κάθε φορά που ήθελ’ ανέβη τα λίγα πέτρινα σκαλοπάτια απ’ τη κουζίνα, που ήτονε στο υπόγειο, ως τη χωματένια την αυλή, σταματούσε και ακουμπούσε και τα δυο της χέρια στα γόνατα, για να πάρη ανάσα. Η μύτη της κέρωνε και τα ρουθούνια της ανοιγοκλείνανε σαν τις φτερούγιες μιας άσπρης πεταλούδας. Ήτον αλήθεια λίγο αψηλά τα σκαλοπάτια, μα τόσο λαχάνιασμα πάλι!». Για τη φυματίωση μιλάει και ο Ιωάννης Κονδυλάκης στη νουβέλα «Πρώτη Αγάπη»: τυπική η φιγούρα της φυματικής κοπέλας και η αντιμετώπισή της σε χωριό της Κρήτης το 1919. Αξέχαστος σε όλους είναι ο φυματικός Άγγελος και ο φυματικός Πασπάτης στο μυθιστόρημα «Αστροφεγγιά» του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου ενώ για τον λεπρό Μανολιώ μιλά ο Καζαντζάκης στο «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», όπου η αρρώστια είναι στίγμα, τιμωρία και δοκιμασία.

Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης στο μυθιστόρημα «Σκλάβοι στα Δεσμά τους» αναφέρεται στην κοινωνική θέση του γιατρού στην Κέρκυρα το 1922, όπου ένας γιος τεχνίτη, παρά την επιστήμη και το χρήμα που αποκτά με την εργασία του δεν γίνεται αποδεκτός από την παλαιά αριστοκρατική παρακμιακή οικογένεια.

Στην πιο σύγχρονη Ελληνική λογοτεχνία, ο Θανάσης Βαλτινός στο έργο «Το συναξάρι του Ανδρέα Κορδοπάτη» αναφέρεται στο τράχωμα του ήρωα, αρρώστια που ανάγκασε τον Άντριου Πατ να γίνει «μπιτσικάμης» για να περάσει παράνομα στην Αμερική. Ο Αλέξης Πανσέληνος στη «Μεγάλη Πομπή» γράφει μοναδικά σκηνές που διαδραματίζονται σε μονάδα εντατικής θεραπείας. Ο Μιχάλης Μακρόπουλος στη νουβέλα «Μαύρο Νερό» γράφει αριστοτεχνικά για τη δηλητηρίαση ενός ολόκληρου χωριού από το μολυσμένο νερό και η Καρολίνα Μέρμηγκα στο μυθιστόρημα «Έλληνας Γιατρός» σκιαγραφεί τον γιατρό της επαρχίας.

Τέλος οφείλω , ιδιαίτερη αναφορά στον ψυχίατρο και συγγραφέα Γιώργο Χειμωνά και στο γιατρό Ελευθέριο Ανευλαβή για την εξαιρετική μετάφραση -άθλο μοναδικό- του «Οδυσσέα» και της «Αγρύπνιας του Φίνεγκαν» του Τζέημς Τζόυς.

Τόσα σημαντικά λογοτεχνικά έργα επιβεβαιώνουν ότι όχι μόνο το γράψιμο είναι μια μορφή θεραπείας, όπως λέει ο Γκράχαμ Γκρην, αλλά και η ανάγνωση.

Ας συνεχίσουμε να διαβάζουμε λοιπόν!

Χρυσή Αγγελετοπούλου
Πνευμονολόγος

Μουσείο Ιατρικής ΚρήτηςΙατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Θεματικοί άξονες / Ιατρική & γράμματα - τέχνες / Κείμενα

Μουσείο Ιατρικής Κρήτης
Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Κρήτης