Μουσείο Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Θεματικοί άξονες

Τόποι της ίασης
Το ανθρώπινο σώμα, οι αισθήσεις και ο εγκέφαλος
Ιατρικά εργαλεία - τεχνολογία
Από τα βότανα στα φάρμακα
Ιατρική & γράμματα / τέχνες

Ανακοινώσεις & κείμενα

2024-10-09 Πρόγραμμα σπουδών σύντομης διάρκειας στις Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Επιστήμες - Aιτήσεις συμμετοχής 2024-25 έως 15-10-2024

2024-05-23 Δωρεά προς το Μουσείο Ιατρικής Κρήτης

2024-05-22 Ημερίδες στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την ανάδειξη του Ασκληπιείου της αρχαίας Λεβήνας

2024-04-01 Εκπαιδευτικές Δράσεις στο Ασκληπιείο της Λεβήνας: Απρίλιος 2024

2024-03-29 Webinar: η Ιατρική στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης

περισσότερα

Αφιερώματα / 100 έτη από την Μικρασιατική Καταστροφή

100 έτη από την Μικρασιατική Καταστροφή (1922 - 2022)

Σεπτέμβριος 2022
~ ◊ ~
Οι Κρήτες ιατροί στην Μικρασιατική Εκστρατεία/Καταστροφή
Ι. Κολιαράκης & Ι. Τσιαούσης

Η Μικρασιατική Εκστρατεία (1919 – 1922) έμελλε να είναι ο επίλογος μιας δεκαετούς περιόδου πολέμων για το Ελληνικό έθνος, αρχής γενομένης από τους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους, τους οποίους διαδέχθηκε η είσοδος του Ελληνικού στρατού στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο. Η διεθνής πολιτικοστρατιωτική συγκυρία οδήγησε στη λήψη απόφασης υλοποίησης της Μεγάλης Ιδέας, η οποία δεν ήταν άλλη από την απελευθέρωση των ελληνικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας (Εικόνα 1).

Εικόνα 1. Ελληνικές δυνάμεις στην ενδοχώρα της Μικράς Ασίας (1921). (Φωτογραφία από το βιβλίο «Η Ελλάς εν Μικρά Ασία» - Ξενοφών Στρατηγός)

Ωστόσο, τα προβλήματα ήταν πολυάριθμα καθώς ο Ελληνικός στρατός καλούταν να αντιμετωπίσει, πέρα από το υπερβολικά εκτεταμένο μέτωπο, την έλλειψη εφεδρειών, την ελλιπή διατροφή, ενδιαίτηση και υπόδηση, την δυσκολία έγκαιρου και πλήρους ανεφοδιασμού των μονάδων, και την αδυναμία συντήρησης των πάσης φύσεως υλικών, ως συνέπεια της δυσκολίας μεταφοράς εφοδίων σε τόσο μεγάλες αποστάσεις στο ορεινό και δύσβατο έδαφος της Τουρκίας. Παράλληλα, οι πολυάριθμοι τραυματίες στα στρατιωτικά νοσοκομεία, η έλλειψη υγειονομικού υλικού, και η συνεχής ροή βαριά τραυματιών από το μέτωπο λύγιζε το ηθικό των στρατιωτών. Όλοι οι ανωτέρω παράγοντες, σε συνάρτηση με πληθώρα κοινωνικοπολιτικών φαινομένων έγιναν η απαρχή της καταστροφικής μεταβολής της νικηφόρου προέλασης σε οδυνηρή ήττα και στην καταστροφική υποχώρηση των Ελληνικών στρατευμάτων, οδηγώντας στην εθνική τραγωδία του 1922.

Η Υγειονομική Υπηρεσία (ΥΥ) του στρατού κατά την περίοδο της Εκστρατείας βρίσκονταν προετοιμασμένη. Στα μέσα του 1918 λόγω της άσχημης υγειονομικής κατάστασης των Ελλήνων της Θράκης, της Μικράς Ασίας και του Πόντου, η κυβέρνηση αποτάθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό για την οργάνωση ιατρικών αποστολών στην Σμύρνη ικανών να περιθάλψουν τα θύματα των επιδημικών, λοιμωδών νοσημάτων (π.χ. ελονοσία) και ιδιαίτερα της πανδημίας της Ισπανικής Γρίπης. Η αρχική αυτή οργάνωση αποτέλεσε προπαρασκευή των στρατιωτικών υγειονομικών υπηρεσιών οι οποίες κατέφθασαν στην Σμύρνη μαζί με το εκστρατευτικό σώμα στις 2 Μαΐου 1919. Η ΥΥ ακολουθώντας την τακτική των επιτυχών Βαλκανικών πολέμων στο θέατρο των επιχειρήσεων διαιρέθηκε σε «ΥΥ των Πρόσω» και «ΥΥ των Μετόπισθεν».

Σημαντικό στοιχείο της «ΥΥ των Πρόσω» ήταν η ίδρυση Ορεινών Χειρουργείων. Συγκεκριμένα, η Μεραρχία Πεζικού διέθετε τρία Ορεινά Χειρουργεία, μαζί με ένα νοσηλευτικό τμήμα και μία μοίρα τραυματιοφορέων. Σε κάθε Σύνταγμα υπήρχε ένας ιατρός ως επικεφαλής ομάδας νοσηλευτών, ενώ σε κάθε Τάγμα και στις λοιπές ισότιμες Μονάδες Πυροβολικού και Επιλαρχίες υπήρχαν από δύο Υπίατροι ή Ανθυπίατροι. Γενικά η δομή ήταν τέτοια ώστε οι «ΥΥ των Πρόσω» να έχουν δυνατότητες ορεινού αγώνα, αντιμετωπίζοντας τους επείγοντες τραυματισμούς του μετώπου και διακομίζοντας κατάλληλα στα οργανωμένα Στρατιωτικά Νοσοκομεία των Μετόπισθεν. Πολλές φορές δε, απαιτούνταν να γίνει μεταστάθμευση των Υγειονομικών Σχηματισμών λόγω απρόβλεπτης εξέλιξης του αγώνα. Σημαντική υπήρξε η δημιουργία πρόσκαιρων και μονίμων Στρατιωτικών Νοσοκομείων από τα Ορεινά Χειρουργεία κατά την περίοδο στασιμότητας (Μάιος 1919 – Μάιος 1920) στο Οδεμήσιο, στο Αγιασουλούκ, στο Αζιζιέ, στο Αντιζεντέ, στο Βαϊνδήριο, στην Πέργαμο, και στο Σερσεκιόι μεταξύ άλλων περιοχών. Σε αυτά νοσηλεύτηκαν εκείνη την περίοδο περίπου 4800 ασθενείς και τραυματίες, εκ των οποίων μόλις 120 απεβίωσαν. Μεταξύ των Ανθυπιάτρων που υπηρέτησαν στα Ορεινά Χειρουργεία της Μικράς Ασίας υπήρξε ο χειρουργός Στυλιανός Γιαμαλάκης (1899 – 1962) (Εικόνα 2).

Εικόνα 2. Φωτογραφία από Ορεινό Χειρουργείο του Ελληνικού Στρατού στην Μικρά Ασία (1922). 2ος από αριστερά, ο χειρουργός Ανθυπίατρος Στυλιανός Χ. Γιαμαλάκης. (Μουσείο Ιατρικής Κρήτης - Δωρεά Χαραλάμπου Στ. Γιαμαλάκη)

Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή επιστρέφει στην Κρήτη κι εργάζεται στην, ιδρυθείσα από τον πατέρα του Χαράλαμπο Γιαμαλάκη, «Πολυκλινική» Ηρακλείου. Στα χρόνια που ακολούθησαν την Απελευθέρωση εξελέγη βουλευτής με το Κόμμα Βενιζελικών Φιλελευθέρων (1946), ενώ επί σειρά ετών θήτευσε ως δημοτικός σύμβουλος και πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Ηρακλείου. Είχε ειδικό ενδιαφέρον για τα αρχαιολογικά ζητήματα και λίγο πριν το θάνατό του δώρισε τη σημαντική αρχαιολογική του συλλογή στο κράτος. Σύμφωνα με έρευνα του Μανόλη Δετοράκη, οι ιατροί Γιαμαλάκηδες (ο Στυλιανός όπως και ο πατέρας του Χαράλαμπος), κατέλειπαν λαμπρή και αιώνια μνήμη, καθώς υπήρξαν εξαίρετοι επιστήμονες, γνήσιοι πατριώτες, πρότυπα αρετής και υποδείγματα σεμνότητας και μετριοφροσύνης.

Μείζονος σημασίας για την εξέλιξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας υπήρξε η συμβολή της «ΥΥ των Μετόπισθεν» στην προσπάθεια, σε συνεργασία με την αντίστοιχη των Πρόσω, οργάνωσης και δημιουργίας Στρατιωτικών Νοσοκομείων εκστρατείας και διακομιδών (Εικόνα 3).

Εικόνα 3. Στρατιωτικά Νοσοκομεία και Υγειονομικοί Σχηματισμοί του Ελληνικού Στρατού κατά την Μικρασιατική Εκστρατεία. (Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ)

Επιπρόσθετα, μερίμνησε να εξασφαλίσει το ρεύμα διακομιδών ενισχύοντας τα μέσα και τις απαιτούμενες διόδους για την ομαλή πραγματοποίησή τους. Ειδικότερα, τα Στρατιωτικά Νοσηλευτικά Κέντρα είχαν ως αποστολή τους την στενή συνεργασία προκειμένου, συντονισμένα, να διακομίζονται οι ασθενείς το συντομότερο στα νοσηλευτικά κέντρα στην Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα, για τις ανάγκες της Μικρασιατικής Εκστρατείας, στα κεντρικά Στρατιωτικά Νοσοκομεία Θράκης, Θεσσαλονίκης και Αθήνας, καθώς και στα νεοϊδρυθέντα Στρατιωτικά Νοσοκομεία Χίου και Μυτιλήνης. Ιστορικά αρχεία αναφέρουν την δράση του Ανθυπιάτρου Ιωάννη Βιγδίνη στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο της Μυτιλήνης (Εικόνα 4).

Εικόνα 4. Φωτογραφία από το Στρατιωτικό Νοσοκομείο Μυτιλήνης (1920). 1ος εξ αριστερών ο Ανθυπίατρος Ιωάννης Βιγδίνης. (Μουσείο Ιατρικής Κρήτης)

Ο Ιωάννης Βιγδίνης (1884 – 1971), γιος του Γεωργίου, γεννήθηκε στην Καρωτή Ρεθύμνης. Σπούδασε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών αποφοιτώντας το 1912. Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων, συνεπαρμένος με το όραμα της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα, αναχωρεί ως εθελοντής Ανθυπίατρος για το μέτωπο. Παρασημοφορημένος από τον βασιλιά Κωνσταντίνο Α΄ για την ανδρεία που επέδειξε, επιστρέφει στην Κρήτη το 1914, και παντρεύεται την κόρη του γνωστού ιατρού Οδυσσέα Σταυριανίδη. Στην Μικρασιατική Εκστρατεία αναχωρεί εκ νέου για το μέτωπο και μένει στο στρατό μέχρι το 1922, ως διευθυντής πλέον του Στρατιωτικού Νοσοκομείου Χανίων. Αν και θα μπορούσε να έχει μια λαμπρή εξέλιξη στο στρατό, καθώς είχε φθάσει στο βαθμό του λοχαγού, ο Βιγδίνης επιστρέφει στην Επισκοπή (κοινότητα γειτονική της Καρωτής) και αρχίζει τις υπηρεσίες του ως έφιππος ιατρός υπαίθρου εξυπηρετώντας συνολικά 30 χωριά. Εργαζόταν με ζήλο καθώς γνώριζε πόσο πολύτιμη ήταν η παρουσία του σε μια εποχή που οι ιατροί ήταν λιγοστοί και η θεραπεία των διαφόρων νοσημάτων αρκετά δύσκολη. Εκείνος δεν επιδίωξε ποτέ την προβολή, έτυχε όμως να βρεθεί κάποτε στην Καρωτή, ένας ρεπόρτερ της εφημερίδας «Paris-Soir» με σκοπό να ολοκληρώσει το βιβλίο του «Αντιγόνη ή ειδύλλιο στην Κρήτη». Ανάμεσα σ’ εκείνους που τον εντυπωσίασαν ιδιαίτερα ήταν ο Ιωάννης Βιγδίνης. Μάλιστα ο Γάλλος δημοσιογράφος αναφέρει στο βιβλίο του γι’ αυτόν: «Ντυμένος με λευκό λινό κοστούμι, άσπρα παπούτσια, άσπρη κάσκα, με την ιατρική τσάντα και το μπαστούνι με την ασημένια λαβή στο χέρι, νέος, ευθυτενής, μεγαλοπρεπής, όλο χαμόγελο και καλοσύνη ο γιατρός του τόπου μοιάζει περισσότερο με Εγγλέζο άποικο, παρά με αγροτικό κρητικό γιατρό…». Η φήμη του στο μεταξύ εξαπλώθηκε παντού. Η επιστημοσύνη του γνωστή σε όλους προκαλούσε το σεβασμό και των άλλων συναδέλφων του, τους οποίους ο Βιγδίνης σεβόταν ιδιαίτερα. Πίστευε και διακήρυττε πως «εκείνος που περιφρονεί για εφήμερες τιμές και δόξες τις παραδόσεις του τόπου του και τη γη που τον ανάστησε, δεν διαφέρει από έναν άνθρωπο της ζούγκλας που ζει χωρίς αξίες και χωρίς ιδανικά». Αποκτά έναν γιο ο οποίος αποφασίζει να ακολουθήσει τα βήματα του πατέρα του στην ιατρική. Ωστόσο, θα εκτελεστεί μαζί με άλλους 100 πατριώτες αφού συλλαμβάνεται κατόπιν προδοσίας, κι ενώ υπηρετούσε την Αντίσταση κατά την Κατοχή. Το γεγονός αυτό πληγώνει ανεπανόρθωτα τον Ι. Βιγδίνη, ωστόσο η δυστυχία του δεν φθείρει τον φιλάνθρωπο και γενναιόδωρο χαρακτήρα του συνεχίζοντας το ιατρικό του έργο έως το τέλος της ζωής του.

Μεταξύ των Κρητών ιατρών της Μικρασιατικής Εκστρατείας υπήρξε και ο Ιωσήφ Αληγιζάκης (1889 – 1966) (Εικόνα 5). Υπηρέτησε ως Ανθυπίατρος στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Μυτιλήνης και μετά το 1930 εργάζεται ως παθολόγος μαζί με τον Στυλιανό Γιαμαλάκη στην, ιδρυθείσα από τον πατέρα του Χαράλαμπο Γιαμαλάκη, «Πολυκλινική» Ηρακλείου.

Εικόνα 5. Φωτογραφία Ελλήνων αξιωματικών στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Μυτιλήνης (1920). 1ος όρθιος εξ αριστερών ο Ανθυπίατρος Ιωσήφ Αληγιζάκης, 3ος καθήμενος εξ αριστερών ο Ανθυπίατρος Ιωάννης Βιγδίνης. (Μουσείο Ιατρικής Κρήτης – Δωρεά Λιλίκας Πολιουδάκη)

Πηγές

Αικατερίνη Βιγδίνη – Χαλκιαδάκη: «Μια ώρα συντροφιά με τους προγόνους μου»
Γεώργιος Ν. Κωνσταντίνου: «Η ιστορία των Στρατιωτικών Νοσοκομείων στη Νεότερη Ελλάδα» Θεσσαλονίκη 2009
Γιώργος Εκκεκάκης: «Ρεθεμνιώτες που πέρασαν αφήνοντας ίχνη» Ρέθυμνο 2007
Δημήτρη Σάββα: «Λες και ήταν χθες! Μνήμες… από το παλιό Ηράκλειο» Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηράκλειο 2010
Εύα Λαδιά: «Οδυσσέας Σταυριανίδης: Από τους ανάργυρους γιατρούς» Λεωνίδας Καούνης: «Ευγενικές φυσιογνωμίες που έφυγαν – Γιάννης Βιγδίνης γιατρός «Κρητική Επιθεώρηση» (Ιούνιος 1993)
Μανόλης Δετοράκης: «Ιστορία Της Ιατρικής Στην Κρήτη Επί Τουρκοκρατίας (1645- 1898)» Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηράκλειο, 2010
Μυρώδη Ευτυχία: «Η Διοικητική Μέριμνα κατά την Μικρασιατική Εκστρατεία» Κομοτηνή 2020

Μουσείο Ιατρικής ΚρήτηςΙατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Αφιερώματα / 100 έτη από την Μικρασιατική Καταστροφή

100 έτη από την Μικρασιατική Καταστροφή (1922 - 2022)

Μουσείο Ιατρικής Κρήτης
Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Κρήτης